Biblioteka

 

Noblista	Nagroda przyznana za rok
Henryk Sienkiewicz	1905
Władysław Reymont	1924
Czesław Miłosz	1980
Wisława Szymborska	1996
Olga Tokarczuk	2018 (nagrodę wręczono w 2019 roku)

 

Henryk Sienkiewicz

„Należy miłować ojczyznę nade wszystko i należy myśleć przede wszystkim o jej szczęściu. Ale jednocześnie pierwszym obowiązkiem prawdziwego patrioty jest czuwać nad tym, by idea jego Ojczyzny nie tylko nie stanęła w przeciwieństwie do szczęścia ludzkości, lecz by się stała jedną z jego podstaw(…) hasłem wszystkich patriotów powinno być: przez Ojczyznę do ludzkości, nie zaś: dla Ojczyzny przeciw ludzkości”.

 

(1846 - 1916)

        Powieściopisarz, nowelista, dziennikarz, publicysta. Pierwszy polski laureat literackiej 
Nagrody Nobla, wielbiony przez pokolenia rodaków za budzenie poczucia narodowej wspólnoty
i patriotycznego ducha. Urodził się 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej na Podlasiu, zmarł
15 listopada 1916 roku w Vevey w Szwajcarii. 

 

Twórczość:

Nowele:

• 1872 – "Humoreski z teki Worszyłły"
• 1875 – "Stary sługa"
• 1876 – "Hania"
• 1877 – "Selim Mirza"
• 1877 – "Szkice węglem"
• 1878 – "Komedia z pomyłek"
• 1878 – "Janko Muzykant"
• 1879 – "Przez stepy"
• 1880 – "Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela"
• 1880 – "Niewola tatarska"
• 1880 – "Za chlebem" 
• 1880 – "Orso"
• 1881 – "W krainie złota"
• 1881 – "Latarnik"
• 1882 – "Bartek Zwycięzca"
• 1882 – "Jamioł"
• 1888 – "Ta trzecia"
• 1889 – "Sachem"
• 1889 – "Wspomnienie z Maripozy"
• 1892 – "Pójdźmy za Nim!"
• 1897 – "Na jasnym brzegu"

         Powieści:

• 1872 – "Na marne"
• Trylogia:  1884 – "Ogniem i mieczem"; 1886 – "Potop"; 1888 – "Pan Wołodyjowski"
• 1891 – "Bez dogmatu"
• 1894 – "Rodzina Połanieckich"
• 1896 – "Quo vadis"
• 1900 – "Krzyżacy"
• 1906 – "Na polu chwały"
• 1910 – "Wiry"
• 1912 – "W pustyni i w puszczy"
• 1914 – "Legiony"

Inne utwory:

• 1879–1881 – "Na jedną kartę" (sztuka sceniczna)
• 1880 – "Listy z podróży do Ameryki" (reportaże)
• 1890 – "Listy z Afryki" (reportaże)
• 1900 – "Zagłoba swatem" (sztuka sceniczna)

Ekranizacje:

• 1912 – "Quo vadis", włoska ekranizacja, film niemy
• 1912 – "Krwawa dola", na kanwie "Szkiców węglem"
• 1913 – "Obrona Częstochowy", na kanwie "Potopu"
• 1915 – "Potop", rosyjski film niemy
• 1921 – "Na jasnym brzegu"
• 1923 – "Bartek Zwycięzca"
• 1925 – "Quo vadis", włoski film niemy
• 1930 – "Janko Muzykant"
• 1951 – "Quo vadis"
• 1956 – "Szkice węglem"
• 1960 – "Krzyżacy"
• 1962 – "Ogniem i mieczem" , francusko-jugosłowiańsko-włoska ekranizacja
• 1967 – "Komedia z pomyłek"
• 1968 – "Pan Wołodyjowski"
• 1969 – "Przygody pana Michała", serial telewizyjny na podstawie filmu
• 1973 – "W pustyni i w puszczy"
• 1974 – "W pustyni i w puszczy", serial telewizyjny na podstawie filmu
• 1974 – "Potop"
• 1976 – "Latarnik"
• 1978 – "Rodzina Połanieckich", serial telewizyjny
• 1983 – "Marynia", na podstawie serialu "Rodzina Połanieckich"
• 1984 – "Hania"
• 1985 – "Quo vadis", włoski serial telewizyjny
• 1999 – "Ogniem i mieczem"
• 1999 – "Ogniem i mieczem", serial telewizyjny na podstawie filmu
• 2001 – "W pustyni i w puszczy"
• 2001 – "W pustyni i w puszczy", serial telewizyjny na podstawie filmu
• 2001 – "Quo vadis"
• 2002 – "Quo vadis", serial telewizyjny na podstawie filmu

Nagrody, odznaczenia, tytuły:

• Kawaler Legii Honorowej (Francja)
• Członek zagraniczny Czeskiej i Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności
• 1896 – Członek korespondent Cesarskiej Akademii Nauk w Petersburgu – za osiągnięcia
              w dziedzinie psychologii i historii
• 1900 – Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
• 1902 – Honorowe obywatelstwo miasta Lwowa oraz Medal miasta Lwowa
• 1905 -  Literacka Nagroda Nobla
• 1916 – Nagroda Fundacji Erazma i Anny Jerzmanowskich przyznana przez Polską Akademię                        Umiejętności

Henryk Sienkiewicz do dziś uważany jest na świecie za klasyka powieści historycznej, jednego
z najwybitniejszych pisarzy w historii literatury polskiej i niezrównanego stylistę.

 

Władysław Stanisław Reymont 
właśc. Stanisław Władysław Rejment

„Życie nie daje nam tego, czego chcemy,
lecz to, co dla nas ma …”

  

(1867 - 1925)

         Polski pisarz, prozaik i nowelista, jeden z głównych przedstawicieli realizmu z elementami naturalizmu w prozie Młodej Polski. Niewielką część jego spuścizny stanowią wiersze. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury  za czterotomową „epopeję chłopską” Chłopi. Jeden
z najwybitniejszych i najważniejszych pisarzy w dziejach literatury polskiej.

Zaczął pisać jako urzędnik kolejowy, żeby zapełnić czymś pustkę jałowego życia. W 1892 roku wysłał na ręce Ignacego Matuszewskiego do warszawskiego Głosu nowelę Śmierć i trochę korespondencji – i ku, swojemu zdumieniu, zadebiutował. Kilka następnych nowel przyjęła krakowska Myśl. To dodało mu odwagi, żeby bez grosza przenieść się do Warszawy i zająć wyłącznie pisaniem. Napisał i opublikował kilkanaście nowel, które później zostały zebrane w tomach Spotkanie (1897), Sprawiedliwie (1899), W jesienną noc (1900), Krosnowa i świat (1928).

          Przełomem w jego karierze literackiej stał się reportaż Pielgrzymka na Jasną Górę (1895).
W czasie następnych 10 lat Reymont napisał 4 duże powieści, które na stałe weszły do historii literatury. Potem jego talent – może wskutek choroby – wyraźnie osłabł. Swoje powieści Reymont pisał w odcinkach i publikował w prasie. Tworzył z tygodnia na tydzień, niewiele zmieniając
w wersjach książkowych.
         

Pierwsza powieść, Komediantka, pojawiła się na łamach Kuriera Codziennego w 1895 roku. Wydanie książkowe opublikowane zostało rok później. Jej bohaterką jest Janka Orłowska, córka naczelnika stacji
w małym miasteczku. Przygnieciona monotonią i miałkością życia ucieka do Warszawy, aby spróbować kariery aktorskiej. Przedstawiając światek aktorski Reymont wykorzystał własne doświadczenia: pokazał ubóstwo
i szarość trup objazdowych, małość i intrygi, przelotne romanse. Bohaterka, kobieta piękna, ale zbyt mało utalentowana, żeby się wybić, grzęźnie w tej rzeczywistości, która miała być ucieczką. Po niepowodzeniach artystycznych i nieudanym romansie próbuje popełnić samobójstwo.

 

Kontynuacją Komediantki była powieść Fermenty, publikowana
w Bibliotece Warszawskiej w roku 1896 (wydanie książkowe ukazało się drukiem w 1897 roku).  Reymont stworzył tu interesujący portret kobiety, która mimo przegranej nie daje się sprowadzić do poziomu otoczenia
i z godnością przyjmuje swój los.

 

 

 

         W 1896 Reymont podpisał umowę na nową powieśći wyjechał
do Łodzi. W efekcie powstała Ziemia obiecana, publikowana w latach 1897-98 na łamach Kuriera Warszawskiego, wydana w formie książkowej w 1899 roku. Stworzył w niej przejmujący obraz rozwijającej się młodej kapitalistycznej metropolii – obraz okrutny i demoniczny. Fabuła osnuta jest wokół losów trzech przyjaciół: Karola Borowieckiego, Moryca Welta
i Maksa Bauma (byli trzech różnych narodowości – odpowiednio polskiej, żydowskiej i niemieckiej – co miało w zamyśle autora odzwierciedlać strukturę narodowościową łódzkich kapitalistów). Reymont narysował szeroki realistyczny obraz miasta: fabryki i kantory, restauracje i dworce kolejowe, parki i ulice, pałace bogaczy i rudery robotników... Kapitalistyczne miasto jest w powieści molochem, dziką metropolią tętniącą życiemi namiętnościami, w której dominują żądza bogactwa, bezwzględność
i okrucieństwo. W walce o pieniądze dozwolone są wszelkie chwyty: nieuczciwość, zdrada, kradzież, podpalenie, pozorowane bankructwo. W zderzeniu z tym światem przegrywają zasady moralne, poczucie lojalności i dobre intencje. Antyutopii fabrycznego miasta przeciwstawił Reymont utopię sielankowego wiejskiego dworu kierującego się tradycją i trwałymi zasadami. Ekspresyjną obrazowość powieści uzyskał dzięki użyciu specyficznego języka, pełnego metafor i licznych przymiotników mocnych, opisów lirycznych i drastycznych.

 

          W latach 1892-99 Reymont pracował nad swoją najsławniejszą powieścią – Chłopami. Publikowana była w odcinkach w Tygodniku Ilustrowanym w latach 1902-1906, wydana osobno została w czterech tomach – tom I i II w roku w 1904 roku, tom III – w 1906 roku, tom IV –
w 1909 roku. Stworzył w niej bogaty obraz łowickiej wsi: ludzi i przyrody. O ile w Ziemi obiecanej rzeczywistym bohaterem byli fabrykanci jako grupa społeczna pozbawiona wewnętrznych więzów, to w Chłopach bohaterem jest gromada, zespolona wspólną pracą i wspólnym losem. Jak zwykle
w powieściach Reymonta gromada składa się z niepozbawionych cech indywidualnych typowych przedstawicieli społeczności: jest dziedzic, ksiądz, organista, młynarz, bogaci gospodarze, wyrobnicy i żebracy... Za Chłopów Reymont otrzymał nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności (1917) oraz nagrodę Nobla (1924).

 

"Portret Władysława Reymonta" autorstwa Jacka Malczewskiego, 1905, olej na płótnie, rep. FoKa / Forum. Reprodukcja dyplomu honorowego Nagrody Nobla dla Władysława Reymonta, fot. rep. FoKa / Forum

          W latach 1913-18 Reymont pracował nad wielką trylogią historyczną, jedynym ważnym utworem opartym na źródłach. Trylogia miała tytuł Rok 1794 (Ostatni sejm Rzeczpospolitej, Nil desperandum, Insurekcja). Jest rodzajem wielkiego zbeletryzowanego reportażu historycznego okresu powstania kościuszkowskiego i analizą przyczyn jego klęski.

          Reymont napisał jeszcze wiele mniej znanych i mniej ważnych utworów,
m.in. związanych z rewolucją 1905 roku (Zabiłem, Czekam, Na krawędzi, Z konstytucyjnych dni), pobytem w Bretanii (Burza, Powrót, Tęsknota), fascynacją okultyzmem (Dziwna opowieść, Wampir), obroną unitów prześladowanych przez władze carskie (Z ziemi chełmskiej), doświadczeniem okrucieństwa I wojny światowej (Dola, Za frontem) czy pobytem wśród Polonii amerykańskiej. W historii literatury zapisał się jednak głównie jako autor Ziemi obiecanej i Chłopów.

 

Czesław Miłosz

„Szczęśliwy naród, który ma poetę
I w trudach swoich nie kroczy w milczeniu ...”   
    

 

(1911 - 2004)

          Poeta, prozaik, eseista, historyk literatury, tłumacz, dyplomata. Uznawany za najwybitniejszego polskiego poetę XX wieku. Laureat nagrody Nobla w roku 1980 i wielu innych prestiżowych nagród literackich, tłumaczony na kilkanaście języków. Doktor honoris causa wielu uniwersytetów w USA
i w Polsce, honorowy obywatel Litwy i miasta Krakowa.

Urodził się w majątku Szetejnie nad Niewiażą na Litwie. W dzieciństwie w związku z pracą ojca wyjechał na Syberię; w latach 1914-1918 przebywał w Rosji. Ukończył prawo na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Podczas studiów należał do Sekcji Twórczości Oryginalnej (STO) Koła Polonistów Słuchaczy USB i do Akademickiego Klubu Włóczęgów. Debiutował w 1930 roku wierszami Kompozycja i Podróż w piśmie "Alma Mater Vilnensis". W 1931 był współzałożycielem pisma "Żagary", skupiającego środowisko młodych wileńskich katastrofistów. W 1933 ukazał się debiut książkowy Miłosza:  Poemat o czasie zastygłym, za który autor otrzymał Nagrodę
im. Filomatów przyznawaną przez ZZLP w Wilnie. W 1934/35 przebywał w Paryżu jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej. W roku 1936 opublikował drugi zbiór wierszy, Trzy zimy. Tom, utrzymany w poetyce katastrofizmu, spotkał się z szerokim odzewem. W 1937 Miłosz przeniósł się
do Warszawy, gdzie podjął pracę w Polskim Radiu. Po wybuchu II wojny światowej znalazł się najpierw w Rumunii, później w Wilnie, a po zajęciu Litwy przez Armię Czerwoną przekradł się
do Warszawy. Podczas okupacji niemieckiej pracował jako woźny w Bibliotece Uniwersyteckiej i brał udział w podziemnym życiu kulturalnym. Po upadku powstania warszawskiego przebywał
w Goszycach u Anny i Jerzego Turowiczów, a następnie zamieszkał w Krakowie. Należał do redakcji miesięcznika „Twórczość”. W 1945 wydał zbiór wierszy przedwojennych i okupacyjnych Ocalenie, jeden z najważniejszych tomów dwudziestowiecznej poezji polskiej. Kazimierz Wyka pisał o Miłoszu:

Wyrósł nad głowy swoich rówieśników i rywali poetyckich. Stoi przed nim trud już nie tylko na miarę jego pokolenia (...). Trud na miarę poezji, która nie przemija, gdy przemijają jej czasy.

W 1948 roku Miłosz opublikował w "Twórczości" Traktat moralny.

Od końca 1945 pracował w dyplomacji, początkowo w konsulacie polskim w Nowym Jorku, następnie na stanowisku attaché kulturalnego PRL w Waszyngtonie i jako I sekretarz Ambasady RP
w Paryżu. Gdy na Boże Narodzenie 1950 przyjechał do Warszawy, odebrano mu paszport; odzyskawszy go z dużymi trudnościami, wrócił do Paryża i wystąpił do władz francuskich o azyl polityczny. Zamieszkał w Maison-Laffitte pod Paryżem, w siedzibie Instytutu Literackiego, z którym nawiązał współpracę; od 1951 ogłaszał w miesięczniku "Kultura" utwory literackie i publicystyczne oraz przekłady. W Bibliotece „Kultury” ukazywały się kolejne jego książki: w 1953 słynny tom esejów Zniewolony umysł, zbiór wierszy Światło dzienne i powieść Zdobycie władzy; w 1955 powieść Dolina Issy, w 1957 Traktat poetycki. W okresie odwilży 1957 roku również w Polsce ukazywały się w prasie wiersze Miłosza, spotykając się z przychylnością krytyki. Potem przez lata jego teksty były dostępne jedynie w drugim obiegu.

W 1958 opublikował Rodzinną Europę. W roku 1960 na zaproszenie uniwersytetów California oraz Indiana wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Osiadł na stałe w Berkeley, gdzie otrzymał posadę profesora na Wydziale Języków i Literatur Słowiańskich University of California. Praca na uczelni pozwoliła mu promować w USA polską literaturę. Obok kolejnych własnych książek (Król Popiel i inne wiersze, Człowiek wśród skorpionów, Gucio zaczarowany) opublikował w 1965 anglojęzyczną antologię polskiej poezji powojennej w swoich przekładach pt. Postwar Polish Poetry. Rola Miłosza jako tłumacza i popularyzatora rodzimej poezji - m.in. wierszy Herberta - jest nie do przecenienia.

W 1973 ukazał się anglojęzyczny zbiór wierszy Miłosza pt. Selected Poems, dzięki któremu zaistniał dla amerykańskich odbiorców nie tylko jako eseista i tłumacz, ale jako poeta. W następnym roku opublikował tom Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada. W 1977 ukazały się Ziemia Ulro i Mój wiek - zapis rozmów Miłosza z Aleksandrem Watem.

W 1974 otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu, w 1976 Guggenheim Fellowship, w 1977 doktorat honoris causa Uniwersytetu Michigan w Ann Arbor, w 1978 Neustadt International Prize for Literature oraz równoznaczną z doktoratem honorowym nagrodę University of California - Berkeley Citation.

 

 W roku 1980 Czesław Miłosz został laureatem Nagrody Nobla. Światowe uznanie umożliwiło publikację jego książek w kraju. 1981 poeta odwiedził Polskę
i odebrał doktorat honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
W roku akademickim 1981/82 wygłosił na Harvardzie cykl odczytów o współczesnej poezji.

 

W 1989 przyjechał powtórnie do Polski. Odtąd odwiedzał kraj coraz częściej, aż obok Berkeley jego drugim domem stał się Kraków. Współpracował z ”Tygodnikiem Powszechnym”, "Gazetą Wyborczą", ”Zeszytami Literackimi” oraz "Plus Minus" - dodatkiem do "Rzeczpospolitej". Do końca życia intensywnie tworzył, publikującw ostatnich latach nowe tomy wierszy: To (2000), Druga przestrzeń (2002), Orfeusz i Eurydyka (2002).

Zmarł 14 sierpnia 2004 roku w Krakowie. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

 

Ogromny, powstający w ciągu siedemdziesięciu lat dorobek poetycki Miłosza nie pozwala się zamknąć w kilkuzdaniowej formule. Jest to poezja zmysłów i intelektu, szczegółu obyczajowego
i syntezy dziejowej, poezja metafizyczna, a zarazem silnie związana z biografią autora. Obszar zainteresowań Miłosza dobrze określają tytuły trzech jego ważnych poematów: Traktat moralny, Traktat poetycki i Traktat teologiczny. Jan Błoński tak charakteryzował poetę w 1980 roku:

Nagroda Nobla dla Czesława Miłosza jest nie tylko nagrodą talentu. Jest także nagrodą wytrwałości i wierności wewnętrznemu głosowi, który prowadził go przez zasadzki historii i zawikłanie osobistych doświadczeń. Zdania Miłosza są jasne, ale poezja ciemna, splątana w swoim bogactwie. Gdybym miał porównywać ją do jakiegoś instrumentu to tylko do organów. Organy naśladują wszystkie dźwięki, ale pozostają organami. Budują muzyczną całość, jak dzieło Miłosza składa się na poetyckie uniwersum, w którym zagadkowo współistnieją ironia i harmonia, inspiracje romantyczne i intelektualny rygor, umiejętność posługiwania się dziesiątkami idiolektów i natychmiast rozpoznawalny krój zdania, przejmująca czystość stylu, pozbawionego czegokolwiek zbędnego, kilkoma kreskami malującego całe światy.

Miłosz przełożył m.in. Jałową ziemię T.S. Eliota, pisma Simone Weil i fragmenty Biblii (Księgę psalmów, Księgę Hioba, Pieśń nad pieśniami, Księgę pięciu megilot, Ewangelię według Marka
i Apokalipsę).

Twórczość:

        Poemat o czasie zastygłym (1933)            

       Trzy zimy (1936)

       Ocalenie (1945)

       Zniewolony umysł (1953)

       Światło dzienne (1954)

       Zdobycie władzy (1955)

      Dolina Issy (1955)

                                                  Traktat poetycki (1957)

                                                  Rodzinna Europa (1959) 

                                                  Król Popiel i inne wiersze (1962)

                                                  Gucio zaczarowany (1965)

      The History of Polish Literature (1969)

     Widzenia na zatoką San Francisco (1969)

      Miasto bez imienia (1969)

      Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada (1974)

      Prywatne obowiązki (1974)

      Emperor of the Earth (1976)

      Ziemia Ulro (1977)

                                                  Ogród nauk (1979)

                                                   Nobel Lecture  (1981)

                                                   Hymn o perle (1982)

       The Witness of Poetry (1983)

       Nieobjęta ziemia (1984)

       Zaczynając od moich ulic (1985)

       Kroniki (1987)

      Dalsze okolice (1991)

      Szukanie ojczyzny (1992)

      Na brzegu rzeki (1994)

                                                 Metafizyczna pauza (1995)

                                                 Legendy nowoczesności (Eseje wojenne) (1996)

 

     Piesek przydrożny (1997)

    Życie na wyspach (1997)

    Abecadło (1997)

    Inne Abecadło (1998)

   Wyprawa w Dwudziestolecie (1999)

   To (2000)

   Druga przestrzeń (2002)

                                               Orfeusz i Eurydyka (2003)

                                               Spiżarnia literacka (2004)

                                               Przygody młodego umysłu (2004)

                                               Wiersze (Tom 1, 2, 3 i 4 Dzieł zebranych Czesława Miłosza) (2000-2004)

                                               Wiersze ostatnie (2006)

                                               Zaraz po wojnie. Korespondencja z pisarzami 1945-1950 (2007)

                                               Wiersze i ćwiczenia (2008)